ارائه الگوی اسلامی استقلال اخلاقی بر مبنای روش نظریه پردازی داده بنیاد متنی

هدف مقالۀ حاضر، ارائۀ الگوی اسلامی استقلال اخلاقی بر پایۀ قرآن و احادیث معصومان (ع) به  روش نظریه‌پردازی دادۀ بنیاد متنی است. استقلال اخلاقی به معنای خود قانونگذاری، اقتدار فردی در اصول اخلاقی، توانایی استدلال، تصمیم‌گیری آزادانه و مسئولانه برای عمل و پیامدهای آن است. بررسی منابع اسلامی و تحلیل کدگذاری‌ها نشان می‌دهد که موجبات اصلی و عوامل مؤثر بر استقلال اخلاقی عبارت‌اند از: داشتن قوۀ عقل و امکان اندیشیدن و آموختن برای انسان، عاملیت آدمی (که عملگر بودن انسان از مبادی شناختی، گرایشی و ارادی عمل سرچشمه می‌گیرد)، اختیارمندی و ارادۀ آزاد او که رهاورد عاملیت است. عقلانیت شخصی و از نظر اخلاقی عامل بودن، در زمینه‌ها و شرایط خاصی نظیر وجود تربیت عقلانی و رهایی‌بخش در جامعه، ارزشمندی آگاهی و تشویق به اندیشیدن و آموزش تفکر در حوزۀ عمومی و اولویت مسئولیت‌شناسی و پاسخگویی همگانی در قبال اعمال شخصی و جمعی متبلور می‌شود. تقلید، جهل، تکیه بر ظن و گمان، شتابزدگی و اجبار کردن در حوزۀ فردی و اجتماعی عوامل مُخلّ استقلال اخلاقی هستند. کنش‌هایی که یک عامل مستقل اخلاقی انجام می‌دهد عبارت‌اند از: تکیه بر عقلانیت و تمرکز بر مسئولیت شخصی، قانون‌شناسی از نص دین، قانونگذاری و تبعیت از آن. نتیجۀ راهبردهای یاد شده، هدایت‌پذیری، ایمان‌آوری آگاهانه و نه ایمان تقلیدی، آرامش قلبی در دنیا، رستگاری و رضوان الهی در سرای آخرت است.